Una mirada antropológica a las etnias Ngäbe y Buglé:
tradiciones y transformaciones
Ni Ngäbere aune Buglere mikare ñäräre,kukwe jakwe botdä:
aune ja ngoboare ño mandre jetdebé
An anthropological look at the Ngäbe and Buglé ethnic groups:
traditions and transformations
Charlies Eisenman Araúz Aguilar
Universidad Especializada de las Américas
charlies.arauz.1665@udelas.ac.pa
https://orcid.org/0009-0002-1786-0659
DOI: 10.57819/qvyd-cq80
Resumen: A través de este ensayo se demuestra la cultura de las etnias Ngäbe y Buglé, donde se analiza
cómo estas comunidades han logrado mantener sus tradiciones, creencias y organización social en
medio de los desafíos de la modernidad. Se basó en una entrevista realizada a la Dra. Luz Graciela
Joly Adames, especialista en antropología holística, quien se ha destacado y realizado aportaciones
a la comprensión de las culturas indígenas y afrodescendientes del país, centrándose en la
preservación de las tradiciones y la protección de los derechos de las comunidades indígenas. Este
escrito trata aspectos como la religión, espiritualidad, estructura familiar, lengua, danzas
tradicionales y la educación en las comarcas indígenas, resaltando la capacidad de adaptación que
han logrado gracias a su resiliencia cultural.
Palabras clave: Ngäbe, Buglé, tradiciones indígenas, cultura, resiliencia.
Kukwe ükaningrö: Tärä ne bitdi,kukwe ngäbere,aune ni Ngäbere aune Buglerekwe. Mikata toibikare
jae. Ne kändi abokän ja töi mikatda kúkwe krörö botdä. Ñóbotdä jutdä ni ngäberekwe, känime
kukwe jakwe kömike, aune sribiere, kira niki erere. Ne käi kändi,ngöbö kukwei, dre botdä ni tä ja
töi mike, dré mikatda tätde nikwe, aune dré botdä ni tä ja motdo ketde. Abokän kukwe ne die bitdi,
ni tä ja ngoboare aube dikekä jutdä ngwäre tibien,kä nengwane, kandi kukwe bädäkä ngwarebe
nökäninakä jutdä ngötdäitde.amare ni ngäbe känime nüne kä tibien netde. Kukwe ne kädrie
kändi,meri kä Luz Graciela Jolÿ Adames, ni ja tötikaka krí,kukwe ngäbere aune jutdä ngäbere
botdä,ne erere kukwe ngäbetdre nüne kä medábitdi erat-do,ngäbetdre kwatda drune,tädre nüne
jutdä Banama netde kukwei botdä ja kitdani meri nekwe eratdo. Ne kändi abokän, ni.ngäbere aune
kukwe ngäbere mikani bäri ütiotde ja tötikara ku-kwe nebotda niarae. Ye botdä ji diani kwe ja
käne ja tötikara kukwe ngäbere botdä.aune mike ütiotde jutdä Banama netde. Dre mikani kwe ja
käne, ja tötikakäre. Ni ngöbere tä töbike ño, aune tä noin.ño ngöbö kukwei botdä.ni ngäbere tä ja
bäine ño,aune ja ngoboare ño mräkäbe gwitda. jutdä ngwäre,blitdatda ño ni ngäberekwe,kukwe ni
ngäberekwe, jeki,ka,kukwe kira,aune ja tötika kukwei, ye köi.mikatda ño jutdä ngäbere te Kä Tärä